ਪਾਸਪੋਰਟ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੈਧ ਪਛਾਣ ਪੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪਾਸਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਾਲ 2025 ਵਿੱਚ, ਹੈਨਲੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਇੰਡੈਕਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ 85ਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸੀ। ਇਸ ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀਜ਼ਾ-ਮੁਕਤ ਅਪਰੋਚ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਜ਼ਾ-ਫ੍ਰੀ ਯਾਤਰਾ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਕੁਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀਜ਼ਾ ਆਨ ਅਰਾਈਵਲ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੀਲੇ, ਮੈਰੂਨ, ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਸ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਕਿਸਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ? ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ, ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਮੈਰੂਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਦੀਕਾਂ ਜਾਂ ਵੈਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਇਸ ‘ਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਬਾਰੇ…
ਮੈਰੂਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਸ ਹੈ?
ਭਾਰਤੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਰੂਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਅਤੇ ਆਈਏਐਸ ਅਤੇ ਆਈਪੀਐਸ ਰੈਂਕ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦਾ ਧਾਰਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੇ ਧਾਰਕ ਨੂੰ ਦੂਤਾਵਾਸ ਤੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਧੂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਰੂਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਧਾਰਕ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਾਸਪੋਰਟ ਧਾਰਕ ਵਿਰੁੱਧ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਡਿਪਲੋਮੈਟਿਕ ਇਮਿਉਨਿਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਚਿੱਟਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਸ ਹੈ?
ਚਿੱਟਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਸਟਮ ਚੈਕਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀਆਈਪੀ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਟੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲਈ, ਬਿਨੈਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਅਰਜ਼ੀ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸਪੋਰਟ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਚਿੱਟੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਨੀਲੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਸ ਹੈ?
ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਆਮ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਮ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਸਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਸਟਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਲਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਾਂਗ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਧਾਰਕ ਦਾ ਨਾਮ, ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਾਰਕ ਦੀ ਫੋਟੋ, ਦਸਤਖਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਤਰੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਸ ਹੈ?
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਸਪੋਰਟ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਤਰੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਤਰੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਧਾਰਕ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਫੋਟੋ ਸਮੇਤ, ਦਰਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸਪੋਰਟਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਭਾਰਤੀ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਜ਼ਾ ਮੁਕਤ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਗੋਲਾ, ਭੂਟਾਨ, ਬੋਲੀਵੀਆ, ਫਿਜੀ, ਹੈਤੀ, ਕੀਨੀਆ, ਮਾਰੀਸ਼ਸ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਕਤਰ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜ ਸਥਾਨ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 85ਵਾਂ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਹ 80ਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸੀ।